حسین تهرانی

قبل از تهرانی آثاری از نوازندگی تمبک در صفحات گرامافون همراه با سازهای دیگر ضبط شده است. در آن صفحات اکثرا “ضرب گیرها” ساز دیگر یا آواز را تحت الشعاع ضربه های خود قرار داده بودند. تهرانی درباره ی بیشتر ضرب گیرهای مذکور می گوید: «همان جور تاپ تاپ می کردند …». تهرانی در کار همنوازی دقت فوق العاده داشت و حالات موسیقی را رعایت می کرد. جایی که لازم بود، صدا ضعیف و جایی که نیاز بود، قوی (به صورت تدریجی یا غیره) اجرا می شد. او در کار تمبک نوازی ریزه کاری های منظم و شکل گرفته و شگردهای خاص داشت و گاه با فشار و یا کشیدن نوک انگشتان بر روی پوست و ضربه زدن با انگشت و دستی دیگر، ریتمها و تأثیرات خاص ایجاد می کرد. او پایه گذار بسیاری از ابتکارات تمبک نوازی بود. خودش می گفت: «ضرب در ارکستر باید رهبر باشد. ضمنا ضرب باید زیر ساز باشد. من تا حالا هیچ ضربی را ندیده ام که زیر ساز باشد. حتا در ارکستر ضرب صدایش بالای ساز است.»

حسین در برخی گروه های همنوازی رادیو شرکت داشت و زمانی که علینقی وزیری رئیس هنرستان عالی موسیقی بود در آن جا همکاری داشت و در کلاسهای انجمن موسیقی ملی و سپس در هنرستان موسیقی ملی نیز به تدریس تمبک پرداخت و باعث اشاعه ی این ساز شد. در همان هنرستان ابتکار جالبی کرد و گروه تمبک را تشکیل داد و قطعاتی برای اجرا تنظیم کرد. او با ارکسترهای مختلف به رهبری روح الله خالقی، جواد معروفی، ابوالحسن صبا، حسین دهلوی (قطعه ی «فانتزی برای تمبک و ارکستر») و فرامرز پایور و تعدادی دیگر نوازندگی کرد. تهرانی برخی تصنیف های قدیمی را به خاطر داشت و اکثر قطعات ضربی صبا و علینقی وزیری را به خوبی به خاطر سپرده بود و می توان گفت هویتی تازه به تمبک بخشید.

• 1367 – کتاب آموزش تمبک – با همکاری حسین تهرانی – هوشنگ ظریف، مصطفی پورتراب و فرهاد فخرالدینی – با تجدیدنظر و کوشش حسین دهلوی با مقدمه و شرح حال حسین تهرانی – ن: ماهور

در آلبوم های (نیازمند پژوهش بیشتر):

• سال؟ – ضرباهنگ – تکنوازی و دونوازی با همراهی سنتور فرامرز پایور (آهنگ معروف لوکوموتیو)
• 1395 ؟ – ضرب اصول – حسین تهرانی – فرامرز پایور (آهنگ معروف چهارمضراب صبا در این اثر نیز نواخته شده است) – ن: چهارباغ بانگ

بر اساس آثار استاد تهرانی:

• 1377 – آموزش تنبک (حسین تهرانی) – به کوشش حسین دهلوی – اجرا: محمد اسماعیلی – ن: ماهور
• 1387 – آموزش تنبک (اثر حسین تهرانی) – اجرا: محمد اسماعیلی – ن: ماهور
• 1393 – آموزش تنبک 1 (اینتراکتیو) – ن: ماهور
• 1394 – آموزش تنبک 2 (اینتراکتیو) – ن: ماهور
• 1394 – آموزش تنبک 3 (اینتراکتیو) – ن: ماهور
• 1397 – ضرب خوانی های حسین تهرانی (گردآوری) – ن: ماهور

• ساسان سپنتا در چاپ چهارم کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” صفحه 667 چنین آورده است: “در اردیبهشت ۱۳۲۳ – لئون کنیپر – آهنگساز مشهور شوروی سابق به تهران آمد. ارکستر موسیقی ملی که از چند ماه قبل از آن به همت روح الله خالقی و تشویق علی نقی وزیری (رئیس اداره ی موسیقی کشور) تشکیل شده و تمرین کرده بود و پیش آهنگ انجمن موسیقی ملی بود، اولین بار کنسرتی داد که کنیپر هم حضور داشت. در آن کنسرت علینقی وزیری، تار تنها و حبیب سماعی سنتور تنها نواختند. تشکیل این ارکستر و کنسرتهای مذکور به آن مناسبت بود که از چند سال قبل از آن درباره ی موسیقی ایرانی در اداره ی موسیقی و هنرستان عالی موسیقی تبلیغات سوء شده بود و افرادی مانند سروان غلام حسین مین باشیان و بعد پرویز محمود و معاون او روبیک گریگوریان و هواداران آنان، هنرجویان و شاگردان هنرستان موسیقی را به فراگیری موسیقی ایرانی بی علاقه کرده بودند و حتا در زمان تصدی وزیری و خالقی هم پرویز محمود و طرفداران آنها موافق با آموزش موسیقی ایرانی در هنرستان نبودند. تشکیل ارکستر موسیقی ملی برای عرضه ی آهنگ های ایرانی و ایجاد گروه همنوازی اجرای موسیقی ایرانی بود. روز بعد از کنسرت مذکور که در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۳ در سالن دبستان نظامی (خیابان سپه) برگزار شد، کنیپر به اداره ی موسیقی نزد خالقی و وزیری رفت و به تحسین نوازندگی وزیری و سماعی پرداخت و از ساز دیگری که در کنسرت شنیده بود سؤال کرد. خالقی در این باره در جلد اول کتاب حاضر می گوید: روز بعد حسین تهرانی حضور یافت و با تمبک وزنهای مختلف را به تنهایی نواخت و کنیپر گفت: شما بی جهت نام آن را ضرب نهاده اید؛ چه، این ساز در عین سادگی کامل ترین ساز ضربی است که تاکنون ساخته شده است، چون سایر آلات ضربی را با چوب می نوازند و این یکی با دو دست و انگشتان نواخته می شود و احساسات نوازنده به وسیله ی سر انگشتان و کف دست در آهنگ آن تأثیر می کند. ضمنا گفت: من در مقام خود، هنر حسین تهرانی را با مقام هنری بزرگترین استادان شما برابر می دانم. حسین تهرانی در این باب گفته است: زمانی یکی از کمپوزیتورهای شوروی آمده بود ایران. آن موقع کلنل رئیس مدرسه بود و خالقی، معاونش. وقتی من ضرب گرفتم، دو سه بار ضرب را گرفت و تکان داد که ببیند تویش چیست. فکر می کرد وقتی من کروماتیک را با ضرب میزدم یک چیزی توی ضرب هست. می گفت: این که پرده ندارد. پس این صداها از کجاست.”
• … اولین بار که به اشخاص میرسید، عینکش را بر میداشت و میگفت: اگر می توانی یک دقیقه، به چشمان من نگاه کن و عجیب این که همه در این بازی باخته بودند، چون نگاه کردن در چشمان حسین با آن حالت مخصوص کار ساده ای نبود. حسین در جوانی هنگامی که در یک کارگاه صنعتی کار می کرد، دچار سانحه شد و یک چشمش را از دست داد. جالب اینکه حسین تهرانی با آن عینک دودی، شباهت زیادی با عبدالحسین هژیر نخست وزیر اسبق داشت با این تفاوت که هژیر قد بلند و چهارشانه بود ولی حسین قدی نسبتا؛ کوتاه داشت… حسین خودش میگفت که در یک خانواده مذهبی و بسیار متعصب بزرگ شدم. در آن دوران هنوز مردها کلاه بی لبه بر سر میگذاشتند و جوان و میان سال و پیر غالبا عبا به دوش می انداختند. در زمان ما نواختن آلات موسیقی جرم بزرگی محسوب میشد و خانواده ها حاضر نبودند فرزندانشان را به فراگرفتن موسیقی وادارند، چون در این صورت از چشم افراد فامیل و اهل محل می افتادند و در شهر انگشت نما میشدند. دوازده ساله بودم که به یک زورخانه رفتم و ضرب گرفتن مرشد را دیدم. احساس کردم به ضرب علاقه زیادی دارم و دلم میخواهد که طرزنواختن آن را یاد بگیرم. گلدانی را از توی باغچه خانه برداشتم و ته آن را سوراخ و پوستی بر سر آن کشیدم بعد با دست ضربه هایی روی آن زدم… (گفتگوی هارمونیک)
• منابع: کتاب “سرگذشت موسیقی ایران – روح الله خالقی” – گفتگوی هارمونیک