تار

شکل ظاهر:

• قسمت کاسه (شکم) به دو قسمت بزرگ و کوچک تقسیم می‌شود که قسمت کوچک را نقاره می‌گویند.
• روی کاسه و نقارهی تار پوست کشیده می‌شود.
• خرک تار بر پوست کاسه تکیه کرده‌است.
• قسمت نقاره در انتهای بالایی به دسته (گردن) متصل شده‌است.
• دسته‌ی تار بلند و حدود ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر است و بر کناره‌های سطح جلویی آن دو روکش استخوانی چسبانده شده ‌است که این استخوان معمولاً از استخوان شتر تهیه می‌شود.
• دور دسته، پرده‌هایی عمود بر طول آن با فواصل معین بسته شده‌است. تعداد پرده‌ها امروزه ۲۸ است. سازهای قدیمی با تعداد ۲۵ پرده ساخته می‌شده‌است.
• جعبه گوشی (سر) در انتهای بالایی دسته قرار گرفته و از هر طرف سه گوشی بر سطوح جانبی جعبه کار گذاشته شده‌است.
• تعداد سیم‌های تار شش است که از انتهای تحتانی کاسه شروع شده، از روی خرک عبور می‌کند و در تمام طول دسته کشیده شده، تا بالاخره به جعبه گوشی‌ها داخل و در آنجا به دور گوشی‌ها کشیده می‌شوند.
• سیم‌های شش‌گانه عبارتند از دو سیم سفید (پائین) که همصدا کوک می‌شوند، دو سیم زرد (همصدا)، یک سیم سفید نازک (بنام زیر) و بالاخره یک سیم زرد (بم)، که دوتای آخری غالباً به فاصله اکتاو کوک می‌شوند
• فاصله سیم‌های هم صوت سفید، نسبت به سیم‌های زرد غالباً «چهارم» و سیم‌های سفید نسبت به سیم بم معمولاً فاصله اکتاو یا هشتم را تشکیل می‌دهند (به این ترتیب اگر سیم‌های همصدای سفید را «دو» کوک کنیم، سیم‌های زرد باید غالباً «سل» و سیم بم «دو» یا «ر» کوک شوند). کوک تار در دستگاه‌ها و آوازهای مختلف تغییر می‌کند.

ساخت ساز:

• کاسه‌ی تار بیشتر از کنده کهنه چوب توت ساخته می‌شود که هرچه این چوب کهنه‌تر باشد به دلیل خشک بودن تارهای آن چوب تار دارای صدای بهتری خواهد بود.
• پرده‌ها از جنس روده گوسفند و دسته و پنجه معمولاً از چوب گردو تهیه می‌شوند.
• شکل کاسه‌ی تار مانند دو دل به هم چسبیده و از پشت شبیه به انسان نشسته‌ای است. تار قفقازی شکل کمی متفاوتی دارد و سیم‌های آن بیشتر است.
• جنس خرک از شاخبز کوهی است. در دو طرف دسته از استخوان شتر استفاده می‌شود. از لحاظی ساز تار به سه‌تار نزدیک است.

نواختن:

• از لحاظ شیوه‌ی نوازندگی زخمه‌ی عادی در تار به صورت راست (از بالا به پایین) است ولی درسه‌تار بالعکس است (از پایین به بالا). همچنین از نظر تعداد پرده‌ها نیز با هم شباهت دارند. صدای تار به دلیل وجود پوستی که روی آن است از شفافیت خاصی برخوردار است برای این پوست معمولاً از پوست بره تودلی یا بزی استفاده می‌شود. به خصوص سازهایی که ساخت قدیم هستند از شیوه‌ی صدای دیگری برخوردارند.

• سازندگان:
  یحیی تارساز
  عباس و جعفر صنعت
  رمضانعلی شاهرخ
  ابراهیم قنبری مهر
  محمود فرهمند
• نوازندگان پیشین:
  آقا علی‌اکبر خان فراهانی
  میرزاعبدالله
  آقا حسینقلی
  درویش خان
  اکبر خان نوروزی
  علینقی وزیری
  موسی معروفی
  علی‌اکبر شهنازی
  یحیی زرپنجه
  مرتضی نی‌داوود
  نصرالله زرین‌پنجه
  عبدالحسین شهنازی
  غلامحسین بیگجه‌خانی
  لطف‌الله مجد
  عطا جنگوک
  فریدون حافظی
  جلیل شهناز
  محمدرضا لطفی
  فرهنگ شریف
  هوشنگ ظریف
• نوازندگان حاضر:
  حسین علیزاده
  فرخ مظهری
  محسن نفر
  داریوش طلایی
  داود آزاد
  کیوان ساکت
  داریوش پیرنیاکان
  حمید متبسم
  ارشد تهماسبی
  مجید درخشانی
  شهرام میرجلالی
  مازیار شاهی
  علی قمصری

• بم‌تار: سازی است شبیهتار که معمولاً دسته‌ی آن چند سانتی‌متر بلندتر و کاسه طنینی آن اندکی پرحجم‌تر از تار است. این ساز توسط علینقی وزیری برای استفاده در ارکستر ابداع شده‌است. صدای آن یک اکتاو بم‌تر از تار است.

منابع: کتاب موسیقی ایران – ویکی‌پدیا (بازبینی) – بم‌تار