محمد تقی بهار

بهار در آغاز جوانی ملک‌الشعراییِ آستان قدس رضوی را داشت و به رسم زمان، در ستایش بزرگان خراسان و مدحِ وضعیت اولیای دین قصیده می‌ساخت. شعر اولیه او از این قبیل است: در رثای پدر، در مدح امام هشتم، در مدح حضرت ختمی مرتبت، اندرزیه، خمریه و…

• پس از مشروطیت و ورود به حلقه آزادی‌خواهان همان قصاید را با انواع تازه‌ای از شعر خود به امر انقلاب و آزادی وقف کرد. شاعر در این قصاید با سیاست‌های استعماری به پیکار برمی‌خیزد، با خشم و نفرت، از بیچارگی و رنج‌های بی‌پایان ملت ایران سخن می‌گوید و انقلاب و قهرمانان آزادی را می‌ستاید. دو مضمون عمومی شعر بهار «آزادی» و «وطن» است. بهار خود سرخیل نسلی بود که حس و درد وطن‌دوستی در آنان به ناگاه بیدار شده بود، همان درد عاشقانه‌ای که حس شاعری وی را از شور و حماسه سرشار می‌کرد.
• شعر بهار به لحاظ مراعات اسلوب‌های سنتی‌ و ملاک‌ها و موازینِ پذیرفته‌ی سخن پارسی و همچنین اندیشه فخیم و استوار خود، توانسته است نظر دشوارپسندان کلاسیک را تأمین کند و از جهت نزدیک شدن به نیازهای فرهنگی و عاطفی روز و تازه‌جویی‌های عموم‌پسند، از چهارچوب پسند خواص فراتر رود و در بین مردم نفوذ کند. به‌ طورکلی او در اکثر قالب‌های شعری از جمله قصیده، قطعه، رباعی، مستزاد، مثنوی، و… طبع‌آزمایی کرده است و مضامین و اندیشه‌های اجتماعی جدید را در این قوا لب، با زبانی فصیح، محکم و استوار به پیروی از تکنیک‌های شرعی سنتی، مطرح کرده است.

تعدادی از ترانه‌های مشهورش که آهنگسازی و خوانده شدند:

• بهاردلکش (آ: درویش‌خان – محمدرضا شجریان)
• باد صبا (آ: حسام السلطنه – محمدرضا شجریان)
• ای شهنشه… (آ: حسام السلطنه – 1296 سال قحطی)
• بُتا بُتا (آ: سلطان خانم ؟ – چهارگاه)
• ای شکسته‌دل (آ: حسام‌السلطنه)
• ای کبوتر (آ: حسام‌السلطنه – محمدرضا شجریان)
• صبحدم ز مشرق (محمدرضا شجریان)
• باد خزان (آ: درویش‌خان – محمدرضا شجریان)
• بهار نو رسید (آ: رضا محجوبی، ابوعطا)
• دایم مه من (آ: درویش‌خان، ماهور)
• گر رقیب آید (آ: رکن‌الدین، بیات ترک)
• ایران هنگام کار است (علیرضا قربانی)
• ای وطن (ایرج بسطامی)
• آخر ای ایران تا به کی نادانی (جمال صفوی)
• ایران روز هنر است ای ایران (جمال صفوی)
• عروس گل (قمرالملوک وزیری)
• پرده زر رخ برافگن (قمرالملوک وزیری)
• زن با هنر (جمال صفوی)
• پروانه ای موجود شریف (مه لقا خانم ؟)
• ز من نگارم (آ: درویش‌‌خان – محمدرضا شجریان، مرضیه)
• مرغ سحر (آ: نی‌داوود- محمدرضا شجریان، هنگامه اخوان)
• ز فروردین شد شکفته دلم (هنگامه اخوان)
• به اصفهان رو (آ: علی اکبر شهنازی – تاج اصفهانی)
• شب وصل (محمدرضا شجریان)
• مرغ بی‌نوا (جمال صفوی)
• لاله‌ی خونین (شهرام ناظری)
• نهاده کشور دل (قمرالملوک وزیری)
• عروس گل (آ: درویش‌خان، سه‌گاه)
• قصیده دماوندیه (ایرج گرگین)
• پرده ز رخ برافکن ؟
• سرود پهلوی ؟
• آواز عشقت ؟

تعدادی از این قطعات را در “سایت بهار” می‌توانید بشنوید.

آثار مکتوب و تصحیح متن:

• 1305- منظومه چهارخطابه (در مدح و اندرز به رضاشاه)
• 1312 – یادگار زرایران (ترجمه منظوم از پهلوی)
• 1312- اندرزهای آذرباد ماراسپندان (ترجمه منظوم از پهلوی)
• 1313- احوال فردوسی
• 1313- زندگانی مانی
• 1313- گلشن صبا، فتحعلی خان صبا (تصحیح)
• 1314- تاریخ سیستان (تصحیح)
• 1316 – رساله‌ی نفس، ترجمه بابا افضل مرقی (تصحیح)
• 1318 – مجمل التواریخ و القصص (تصحیح)
• 1324 – منتخب جوامع الحکایات، سدیدالدین عوفی (تصحیح)
• 1329 – دستور زبان فارسی پنج استاد (همراهان: قریب، فروزانفر، رشید یاسمی، همایی)
• 1333 – شعر در ایران
• 1334 – تاریخ تطوّر در شعر فارسی
• 1335 – دیوان اشعار (به کوشش محمد ملک‌زاده)
• 1337 – سبک شناسی (سه جلد)
• 1341 – تاریخ بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد بعلمی (تصحیح)
• 1345 – فردوسی‌نامه بهار (به کوشش محمد گلبن)
• 1357- تاریخ مختصر احزاب سیاسی
• 1365- دیوان اشعار (به کوشش مرداد بهار)
• 1380 – دیوان اشعار (به کوشش چهرزاد بهار)

• برخی را عقیده بر آن است که بعد از جامی، در انسجام کلام و روانی طبع و جامعیت، شاعری هم پایه بهار نداشته‌ایم. وی در شاعری، اصالت کلام را در مضمون و محتوای آن می‌دانست نه در لفظ و قالب؛ او به ضوابط و موازین اشعار کهن فارسی به تمام و کمال پایبند بود، و اگر هم گاه در اوزان و قالب‌های کهن تصرفات و دستکاری‌هایی می‌کرد همواره موسیقی شعر و «افاعیل عروضی» را در نظر داشت و از آن عدول نمی‌کرد. آثار منثور و منظوم بهار انواع شعر سنتی و اشعار به زبان محلی، تصنیف و ترانه، مقاله‌ها و سخنرانی‌های سیاسی و انتقادی، رساله‌های تحقیقی، نمایشنامه، اخوانیات و مکتوبات، تصحیح انتقادی متون، ترجمه‌های متون پهلوی، سبک‌شناسی نظم و نثر، دستور زبان، تاریخ احزاب، مقدمه بر کتاب‌ها و حواشی بر متون به ویژه شاهنامه فردوسی را دربرمی‌گیرد. دیوان اشعار از مهم‌ترین اثر این شاعر توانمند است. (سایت دانشگاه تهران)
• در سال ۱۲۸۰ پدرش که او را از شاعری منع و به کاسبی تشویق کرد اما او دنباله کار شعر را رها نکرد؛ وی در این باره می‌گوید: «پدرم هم تا سن پانزده سالگی من در قسمت شاعری من سعی زیادی به خرج می‌داد. بعد یک‌مرتبه خیالاتش عوض شد، زیرا تغییر اوضاع ایران بعد از مرگ ناصرالدین شاه و در عهد مظفرالدین شاه طوری محسوس بود که پدرم می‌گفت قهراً اوضاع دربار و دولت عوض شده، کسی من بعد به شعر و شاعران اعتنا نخواهد کرد و علم و فضل را رونق و جمالی نخواهد ماند و اهل این حرفت گرسنه و بیکار و از لذات حیات و سعادت زندگی مهجور خواهند ماند. این خیال در مغز پدرم چنان قوت گرفت‌که مرا از شعر گفتن تقریباً منع کرد و اصرار داشت‌که به تجارت بپردازم» (ایمنا)
• منابع:– بهارسایت(فرانسه) –ویکی‌فقه – ایمنا – دانشگاه تهران