مرتضی احمدی

مرتضی احمدی پس از اولین اجرا “گلپری جون” به سبک بیات تهران که بسیار محبوب شد و به خاطر آن برای کار به رادیو دعوت شد، همچنان به پرده‌خوانی ادامه داد تا اینکه بعد از اجرای”کارگرم من” با استقبال کارگران راه‌آهن مواجه شد و منجر به اعتصاب آنها شد که در نتیجه او را دستگیر کردند و در کلانتری تعهد داد دیگر پرده‌خوانی نکند!

• کمی بعد پرده دیگری با نام “قدس شاهین” اجرا کرد (درباره ماجرای تجاوز جنسی عده‌ای سرباز آمریکایی به یک زن ایرانی) و به خاطر آن دستگیر و به مدت شش ماه به کرمان تبعید شد که با پیگیری یکی از تماشاگران نمایش آزاد شد.
• پیش‌پرده‌های “پیرهن زرده” (درباره‌ی گروه‌های فشار حزب دمکرات ایران) و “کارمند دولت” را اجرا کرد که باعث انفصال موقت او از کار در راه آهن شد.
• از سال 1323 به رادیو تهران (چندی بعد در رادیو ایران و بعد از آن در رادیو و تلویزیون ایران) به اجرای برنامه‌های کمدی پرداخت. تیپی به نام “بابا جاهل گریان” داشت که با سبک‌های مختلف ترانه و آواز می‌خواند.
• در فروردین ۱۳۴۹ به دعوت علی حاتمی ترانه عنوان‌بندی فیلم (حسن کچل) را ضربی‌خوانی کرد (که ضربی‌خوانی به نام روحوضی نیز خوانده می‌شود).
• در سال 1328 به همان سبک روحوضی، پنج صفحه موسیقی برای یک شرکت انگلیسی ضبط کرد.
• بیش از چهارصد ترانه ضربی و صد و پنجاه ترانه‌ی فکاهی خوانده است.
• مجموعه “چهل و هشت داستان” اواخر دوران شاه و اوایل انقلاب به تولید کارهایی برای کودکان پرداخت. گروهی از صداپیشگان در این مجموعه حضور داشتند که انیمیشن‌های خارجی را به فارسی دوبله می‌کردند. یکی از این مجموعه‌ها “پینوکیو” بود که احمدی در آن نقش روباه مکار را دوبله میکرد. ویژگی اصلی این اجرا از داستان پینوکیو، ادغام آن با ساز و ضرب ایرانی و ترانه‌های سبک روحوضی است که به این داستان خارجی حال و هوای کاملاً ایرانی می‌دهد.
• از دیگر آثار ماندگار استاد، راوی و آوازخوانی در مجموعه انیمیشن هورتون است.
• پیش از انقلاب در برنامه‌ی «رادیو تعطیلی» و پس از انقلاب در رادیو «صبح جمعه با شما»، و نیز دوبله فیلم‌های ایرانی و در زمینهی آوازِ خاص «بر و بچه‌های تهرون قدیم» با نام آواز کوچه‌باغی (بیات تهران) فعالیت گسترده‌ای داشت.

آلبوم‌ها:

۱۰۷ قطعه ضربی‌خوانی در زمان حیات مرتضی احمدی از او ضبط شده بود که ۲۵ قطعه‌ آن در سال‌های ۸۹ و ۹۱ در قالب دو آلبوم منتشر شد، اما تعداد زیادی از این قطعات در انتظار مجوز بود و عمر این بازیگر قدیمی کفاف نداد تا شاهد انتشار تمام آثارش باشد.

• 1389 – صدای طهران 1(توپخونه)
• 1391 – صدای طهرون 2 (شمس‌العماره)
• 1394 – صدای طهرون قدیم 3
• 1395 – صدای طهرون4

این آلبوم‌ها توسط انتشارات “آوا خورشید” و “فروشگاه بتهوون” به مدیریتِ بابک چمن‌آرا ضبط و انتشار یافته است.

پژوهش و نگارش:

• 1388- پرسه در احوالات ترون و ترونیا – ن: هیلا
• 1393- پیش‌پرده و پیش‌پرده‌خوانی(تهیه و تنظیم نت‌ها بهرنگ بقایی) – ن: ققنونس
• 1386- فرهنگ برو بچه‌های ترون (کلمه‌ها، واژه‌ها، ضرب‌المثل‌های تهرانی…) – ن: هیلا
• 1381 – کهنه‌های همیشه نو (گردآوری ترانه‌های تخت حوضی) – ن: ققنوس
• 1393- مردی که هیچ بود – ن: هیلا
• 1378 – من و زندگی (خاطرات مرتضی احمدی) – ن: ققنوس

• “بیات تهران” نوعی آواز بود که چون خاستگاه‌اش کوچه باغ‌های پر دار و درخت تهران بود آن را با صدایی بلند می‌خواندند و هر چند آوازی غیر ردیفی بود، ولی هواخواهانی فراوان داشت و در دوران مختلف نام‌های متفاوتی مانند کوچه‌باغی، لشی، باباشملی، جاهلی، خراباتی، بیات تهران، بیات ری به آن اطلاق می‌کردند. استاد احمدی درباره‌ی خصوصیات غزل، كوچه باغی و پیش پرده خوانی چنین گفته است: “اجرای پیش پرده یعنی آهنگساز، ملودی را می‌ساخت و شاعر شعرش را روی آن می‌گذاشت و ما می‌خواندیم. یك حالت تقریباً صحنه ای و بازیگری داشت. ولی كوچه باغی نسل به نسل به ما رسیده. اگر ما بخواهیم دنبال ریشه آن برویم، اولاً كوچه باغی به عنوان كوچه باغی یا غزل نبوده و این داش مشتی ها به آن غزل می گفتند. آنها كه در سطح بالاتری بودند، كوچه باغی می گفتند. بعد این به بیات تهران تبدیل شد. یك بار هم من این را بیست و هفت، هشت سال پیش عنوان كردم كه كم كسی به آن توجه كرد. نام آن لشی بود و بعد باباشملی شد و بعد التی شد و بعد در سال ١٣١۶ مرحوم ذكاءالملك فروغی، اشرف الدین حسینی (مدیرو صاحب امتیاز مجله نسیم شمال، روح هللا خان خالقی، مرحوم بدیع زاده، سهیلی كه بعدها نخست وزیر شد) یك عده از شخصیت‌های گردن كلفت مملكت، مرحوم دهخدا و … آمدند و دور هم نشستند و گفتند، این كه نمی‌شود كه یك دستگاهی باشد كه به آن التی و لشی و باباشملی و جاهلی و كوچه باغی و .. بگویند. دیدند خود تهران چیزی ندارد و آن را به اسم بیات تهران گذاشتند.” (کتابخانه ملی)
• زنده‌یاد مرتضی احمدی را می‌توان حافظ فرهنگ تهران نامید. کسی که در بحرانی‎ترین مقاطع تاریخ ایران حضور داشته و با هنر خود، هویتی برای فرهنگ ایران و در واقع فرهنگ مردم تهران باقی گذاشته است، به گونه‎ای که تا زمانی که بحث درباره‌ی فرهنگ ملی ایران جریان دارد، آثار و زندگی‌اش یکی از منابع و مأخذ معتبر خواهد بود. (نت نوشت)
• منابع: خبرگزاری ایسنا –  نت‌نوشت – کتابخانه ملی – نمناک – سوره سینما – ایران‌آنلاین