
خرک
- نگهدارندهی سیم در برخی سازهای زهی
- سنتور، تار، سهتار، کمانچه و…
یک قطعه در برخی سازهای موسیقی است که سیمهای ساز را کمی با فاصله از بدنه ساز نگه میدارد تا امکان ارتعاش آنها را فراهم آورد؛ خرکها، در سازهای زهی نظیر تار، سه تار، ویلن، کمانچه، گیتار… به نوعی وسیله انتقال صدا به صفحه و در نهایت جعبه رزونانس یا همان کاسه یا جعبه ساز نیز هستند.
جنس و ساختار خرک:
خرک در سازهای مختلف به شکلهای مختلف ساخته میشوند؛ با توجه به نوع ساز، جنس بدنهی ساز و نوع صدایی که از هر ساز طلب میشود، از مواد متنوعی ساخته میشوند.
- خرک در ساز تار از جنس شاخ قوچ کوهی ساخته میشود. این نوع شاخ به دلیل بافتی که دارد، به خوبی صدا را از سیم به صفحه تار، که از جنس پوست بسیار نازک است انتقال میدهد و بخش زیادی از صدای شفاف تولید شده در ساز تار، از خرک مناسب آن است.
- خرک در ساز سنتور از جنس گردو است که چوبی بسیار محکم است. همانند بدنه و صفحه و کلاف سنتور، که همگی از گردو ساخته میشوند، خرک نیز باید از چوبی نسبتا سخت ساخته شود. در سنتور، به دلیل فشار زیادی که توسط چهار سیم به هر خرک وارد می شود، بر روی خرک مفتول کوتاه فلزی قرار میگیرد تا ضمن انتقال صدای مناسب و جلوگیری از به اصطلاح مردن صدا و ماندگاری بیشتر، فشار سیم ها باعث فرورفتگی و از بین رفتن بخش بالایی خرک نشوند.
- در ساز سهتار، جنس خرک از چوب شمشاد یا فوفل است. به دلیل جنس صفحه سه تار که از چوب ساخته می شود، و نوع صدای سه تار، جنس خرک نیز از چوب انتخاب شده است. جنس خرک سهتار به گونه ای است که به راحتی می شود شیارهایی بر روی خرک برای رد شدن سیم ها، درست کنیم.
- در ساز کمانچه جنس خرک از چوب کبوده انتخاب می شود. با اینکه جنس صفحه در کمانچه، همانند تار از پوست است، ولی به دلیل ضخامت بیشتر پوست کمانچه و ضخامت بیشتر سیم های کمانچه، جنس خرک از چوب انتخاب شده است.
خرکها معمولن جاهایی ثابت بر سازها دارند بنابراین طرز کار خاصی ندارند، فقط نیازمند توجه و دقت هستند؛ در برخی از سازها گاهی متحرک هستند، اما در هر دو حالت باید دقت شود که اگر خوب تنظیم نشده باشند ممکن است ناخواسته حرکت کنند و باعث تغییر صدای نتها و گاهی حتی رها شدن ناگهانیِ سیمها هنگام اجرای موسیقی شوند!
در سازهایی مانند سنتور که تعداد خرکها خیلی بیشتر است و حامل سیمهای بیشتر با ایجاد فواصل چند اکتاوی هستند، گاه به دلیل فشار زیاد سیمها بر روی خرک و در نهایت صفحه ساز، در درون جعبه و در فواصل مشخص، پایههای چوبی به نام “پل” قرار داده میشود که ضمن نگهداری صفحه و جلوگیری فرو رفتن آن، وظیفه انتقال صدا و رزونانس از صفحه بالایی به پایینی را نیز دارند.
- قطعه “خرک، در سازها نقش بسیار مهمی دارد، اگر سازتان به تازگی صدای مناسبی ندارد، یکی از دلایلش می تواند از خرک سازتان باشد. به عنوان مثال: شاخ قوچ کوهی که در خرک تار مورد استفاده قرار میگیرد، به دلیل جنس خاصی که دارد، به مرور و در صورت نگهداری نامناسب، توسط حشره “بید” خورده میشود… (موزیکشمیم)
- منابع: کتاب “سنت و تحول در موسیقی ایرانی” – موزیک شمیم
. . . . . . . . . . ما را در تکمیل مقالات یاری کنید . . . . . . . . . .