دو تار

  • سازهای زهی- مضرابی (ناخن)
  • ایرانی-ریشه خراسانی
  • برجسته‌ترین نوازنده: استاد عثمان محمد پرست
  • ساز رسمی در کلاسیکِ ایرانی

“دوتار” سازی با دو وتر از ردۀ بربطها یا لوتهای دسته‌بلند، از مازندران تا سین‌کیانگ چین! در اسناد تاریخی پیش از قرن دهم، نامی از دوتار دیده نمی‌شود، اما گمان می‌رود برخی از سازها که در منابع کهن از آنها یاد شده، نمونه قدیم این ساز باشند؛ برای مثال فارابی در الموسیقی الکبیر از تنبور بغدادی و تنبور خراسانی نام برده که هر دو سازهایی با دو سیم‌ هستند. به ‌نوشته ی او، اندازه و ساختمان تنبور خراسانی در سرزمینهای مختلف متفاوت است. با توجه به این نکته، می‌توان این احتمال را مطرح کرد که دوتار یکی از انواع تنبور خراسانی بوده و پس از پدید آمدن و رایج‌شدن سه‌تار، که دارای سه وتر بوده، آن را به‌سبب آنکه دو وتر داشته، دوتار نامیده‌اند.

  • در رسالات عبدالقادر مراغی (تألیف‌شده در دهه‌های آغاز قرن نهم)، که یکی از مهم‌ترین منابع فارسی در شناخت سازهای کهن است، نام دوتار دیده نمی‌شود، اما طبق توضیحات مراغی از ساز تنبور شروانیان، شباهتهایی میان این ساز و آنچه امروزه دوتار گفته می‌شود، وجود دارد. خلاصة‌الاشعار و زبدة‌الافکار (تألیف‌شده در اواخر قرن دهم) از قدیم‌ترین منابعی است که در آن از دوتار و مولانا افضل دوتاری (مقتول ۹۹۴)، که در نواختن دوتار و چهارتار سرآمد بوده، سخن رفته‌است.
  • از نظر سازشناسی، این ساز را می توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد – خراسانی و ماوراء النهری:
    1- خراسانی (از استانهای مازندران و گلستان تا منطقۀ هرات) شامل انواعِ ترکمنی و قاراقالپاقی و نیز تنبور کردی می‌شود. ویژگی مشترک آنها یکپارچه‌بودن (یا ترجیح برای یکپارچه‌بودن) جعبۀ صوتی آنها و استفاده از سیمهای فولادیِ کوک‌شده با فاصله‌های چهارم یا پنجم است. سیم زیر حدود لای دوم (دوی سوم در خراسان غربی) کوک می‌شود.
    2- در مقایسه، دوتار ماوراءالنهری بزرگ‌تر و درازتر است و کاسۀ آن از صفحات باریک به‌هم‌چسبیده (ترکه) ساخته شده است. وترهای آن از ابریشم است و به فاصلۀ چهارم یا پنجم و بم‌تر (دوی دوم یا ر دوم) کوک می‌شوند.
  • نمونه هایی از دوتار در حجاری‌های به جا مانده از تاریخِ کهنِ ایران نیز مشاهده شده است. جلوه ظاهری این ساز ساده است اما اگر بخواهند آن را تزیین کنند قسمت دسته را با سنگ فیروزه یا استخوان شتر زیباتر می کنند. این کار بیشتر در استان خراسان انجام می شود.
  • این‌ساز دو وتر (سیم) دارد و به همین سبب دوتار نام گرفته‌است؛ با این همه، برخی از انواع آن در کشورهای مجاور بیش از دو وتر دارد، مانند دوتار سه‌وتری و دوتار چهارده‌وتری هراتی. دوتارِ به اصطلاح چهارده‌وتری، تحت تأثیر ربابِ افغانی، معمولاً‌ پانزده وتر دارد. براساس جنس وتر نیز می‌توان تفاوتی میان دوتار و تنبور قائل شد؛ به‌این ترتیب که وترهای دوتار در اصل از جنس روده (زه) بوده، درحالی‌که وتر تنبور از فلز (فولاد، برنز یا هر دو) بوده‌است.

. . . . . . . . . .    ما را در تکمیل مقالات یاری کنید    . . . . . . . . . .

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید

فهرست