روح الله خالقی

روح الله خالقی، هنرمند جوان، باهوش و خلاق – با ورود به مدارج دولتی که از سال 1314 در وزارت فرهنگ آغاز شده بود – در رشدِ موسیقیِ ایران، سهمی بی‌بدیل داشته‌است؛ در ۱۳۲۰ به پیشنهاد استاد علینقی وزیری، معاون اداره‌ی موسیقی کشور و نیز معاون هنرستان عالی موسیقی شد. در سال 1322 با دعوت چند تن از موسیقیدانان پرآوازه موفق به تشکیل “ارکستر ملی” شد. در ۱۳۲۵ مدتی در وزارت کار و تبلیغات کار کرد. در ۱۳۲۷ متصدی دبیرخانه‌ی هنرهای زیبا شد. در سال 1328 “انجمن دوستدارن موسیقی ملی” را تشکیل داد که بعد‌ها نام آن شد “هنرستان موسیقی ملی” و همراه ارکستر این انجمن، موفق به برپایی و اجرای چندین کنسرت شد.

از دیگر فعالیت‌های وی، انتشار نخستین نشریه درزمینه موسیقی ایرانی تحت عنوان “مجله چنگ” است که پس از آن مقالات بسیاری را ارائه و انتشار داد. در سایر فعالیت‌های هنری تحت عناوین: رهبری ارکستر گل‌ها، سرپرستی ارکسترهای شماره (1و2رادیو) و عضویت درشورای موسیقی رادیو مشغول بوده است. روح الله خالقی بنیانگذار موسیقی ملی ارکسترال بوده و بنابراین از نخستین آهنگسازان حرفه‌ای کامل و بنام ایرانی است که به این سبک شهرت پیداکرد. خالقی‌ آهنگساز و موسیقیدان و مورخ تاریخ موسیقی و سردبیر چند نشریه فرهنگی موسیقایی، سالها رئیس شورای موسیقی رادیو بود و برنامه‌های رادیویی «یادی از هنرمندان درگذشته» و «ساز و سخن» را راه‌اندازی کرد.

• 1333 – سرگذشت موسیقی ایران (جلد اول) – ن: ابن سینا
• ۱۳۳۴ – در چارچوب برنامه‌های انجمن ایران و شوروی به این کشور سفر کرد. همچنین در ۱۳۳۵، سفرهایی را به کشورهای رومانی، فرانسه و هندوستان انجام داد. دستاورد وی از سفر هند، مجموعه مقالاتی در زمینه‌ی موسیقی و رقص در این کشور بود.
• 1335- سرگذشت موسیقی ایران (جلد دوم) – ن: ابن سینا
• 1342- کتاب “موسیقی ایران” (آخرین کتاب چاپ شده‌ی وی) – این کتاب سندی معتبر و منصفانه است درباره‌ی اوضاع موسیقی در دوره‌ی پهلویِ دوّم و به همین اعتبار، چاپ ویراسته‌ای از آن می‌تواند فرصت مغتنمی باشد برای استفاده‌ی دوستداران و پژوهشگران موسیقی ایرانی.

بعد از درگذشت خالقی، در سال 1381 به توصیه دخترش گلنوش خالقی، به دوجلدی “سرگذشت موسیقی ایران” جلد سومی هم بر اساس مقالاتش افزوده شد. علی تجویدی جلد سوم را تدوین کرد که به همراه دو مجلد دیگر سال 1395 در یک کتاب از سوی انتشارات ماهور به بازار موسیقی عرضه شد.

گردآوری و بازنشر آثار روح‌الله خالقی پس از درگذشت:

• 1376 – کتاب صد رنگ رِنگ (اساتید قدیمی) – ارشد تهماسبی
• 1378 – صد رنگ رِنگ (اساتید قدیمی) – ارشد تهماسبی
• 1383- آثار روح‌الله خالقی (به کوشش گلنوش خالقی)
• 1385- ای ایران (به کوشش گلنوش خالقی)
• 1386 – آموزش تار (کتاب اول و دوم هنرستان)
• 1386 – دستور مقدماتی تار و سه‌تار (کتاب اول و دوم هنرستان)
• 1386- آموزش سه‌تار (کتاب اول دوم هنرستان)
• 1387 – چه‌شورها (ترانه‌های بنان) – نشر ماهور
• 1387 – گلریزان (ترانه‌های بنان)- نشر ماهور
• 1387 – می‌ناب (ترانه‌های بنان) – نشر ماهور
• 1390 – قطعاتی از استادان قدیم ایران – فرامرز پایور
• 1391 – ترانه‌های بنان (می‌ناب، گلریزان، چه شورها)
• 1391 – کتاب “موسیقی ایران” (بازنویسی: فرهود صفرزاده)
• 1391- دستور مقدماتی تار (کتاب اول هنرستان)
• 1392- باد نوبهاری (ترانه‌های بنان) – تنظیم تصنیف باد نوبهاری
• 1392- دستو مقدماتی تار (کتاب دوم هنرستان)
• 1392- دستور مقدماتی سه‌تار (کتاب اول هنرستان)
• 1392- دستور مقدماتی سه‌تار (کتاب دوم هنرستان)
• 1393- ترانه‌های بنان – حلقه وعده وصال(آهنگساز)
• 1394 – ترانه‌های بنان (وعده وصال) – همراه با آهنگسازان دیگر
• 1394- صد و یک پیش‌درآمد (اساتید قدیم) – ارشد تهماسبی
• 1395 – کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” (سه مجلد در یک جلد)
• 1395- خاطره (هشت قطعه برای سنتور) – همراه یک ‌cd
• 1398 – آثار استاد روح الله خالقی (تصنیفات)
• 1398 – آثار استاد روح الله خالقی (تنظیمات)

• در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، نوشته است: “شب‌های تابستان، در آجر فرش جلوی اتاق پنج دری، روی قالیچه‌ای که با کتان آبی رنگ فرش شده بود می نشستیم. یک فانوس قشنگ هم در کنار حوض بزرگ مربع مستطیلی که نمای آن از سنگ بود قرار داشت و نیمی از حیاط را روشن می‌کرد و عطر گل‌های درهم اطلسی و شاه پسند مشام جان را تازه می‌کرد. پیرزن اصفهانی خوش صحبتی در خانه ما بود که قصه می‌گفت… گاهی کلام خود را ناگهان می برید و می‌گفت: بچه ها گوش کنید: صدای ویولن بلند شد. ما هم طوری به این صدا مانوس بودیم که سکوت می‌کردیم و گوش می‌دادیم و با نغمه ساز به خواب می‌رفتیم. نوازنده ویولن یک صاحب منصب نظمیه بود…” (ص: 55 ن: ماهور 1395)
• منابع: کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” – همشهری‌آنلاین