عارف قزوینی

در واقع یکی از مزیت های تصنیف های عارف آن است که خود هم شاعر و موسیقیدان و هم خواننده بود و به تصنیف ها معنی و مفهوم ملی داد. عارف پس از فتح تهران به دست ملی گرایان (ملیون) و گشایش مجلس دوم، به یاد نخستین قربانیان راه آزادی تصنیفی با نام «از خون جوانان وطن لاله دمیده» ساخت این تصنیف در آن روزها غوغا و شوری به پا ساخت و مدتها بر سر زبان مردم بود. میتوان گفت عارف اولین تصنیف سازی است که مضامین اجتماعی و افکار سیاسی و انتقاد اوضاع زمان خود را در لباس شعر و آهنگ مجسم کرده و موسیقی را وسیله ی نشر و تبلیغ عقاید انقلابی خود کرده است. این شاعر ملی، همچنین از نخستین شاعرانی بود که در ایران کنسرت برگزار کرد و به جنبه غیرمجلسی بودن و مردمی بودن آن تأکید ورزید. کنسرت‌های او همیشه پررونق و پرازدحام بود.

کتاب “دیوان میرزا ابوالقاسم عارف قزوینی” به کوشش “صادق رضازاده ی شفق”  به تاریخ 21 مارس سال 1924.م (1303) توسط چاپخانه ی “مشرقی” (برلین – ویلمر سدروف آیسلبنر شتراسه 11) به چاپ رسیده است. چاپ جدید قابل خریدی که از این کتاب یافتیم به همت ولی الله درودیان از روی نسخه اصلی بازپرداخت شده و توسط نشر “صدای معاصر” انتشار یافته است: لینک خرید (چاپ دوم 1394) – درگاه گیسوم

کتابهایی که درباره ی زندگی و آثار او به نگارش درآمده است:

• 1381 – عارف قزوینی (مجموعه اشعار) – به کوشش محمد علی سپانلو، مهدی اخوت – ن: نگاه
• 1392 – تصینف های عارف – ارشد تهماسبی – ن: ماهور
• 1396 – نامه های عارف قزوینی – به کوشش مهدی به خیال – ن: هرمس
• 1397 – عارف و مشروطیت – به کوشش دکتر فریبا خواجه وند – ن: سایه گستر
• 1399 – اخبار عارف قزوینی در مطبوعات دوره قاجار تا عصر حاضر – مهدی نورمحمدی – ن: علم
• و… (در حال پژوهش)

برخی تصنیف های مشهور او (در حال پژوهش):

1. دیدم صنمی – دیدم صنمی سروقد و روی چو ماهی…
2. آمان (به نوشته عارف در دیوانش به سال ۱۳۲۶)
3. نمی‌دانم چه در پیمانه کردی…
4. نکنم اگر چاره – نکنم اگر چاره دل هر جائی را
5. افتخار همه آفاقی و منظور منی… (برای افتخارالسلطنه، دختر ناصرالدین شاه)
6. تو ای تاج، تاج سر خسروانی… (باری تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه)
7. دل هوس سبزه و صحرا ندارد
8. نه قدرت که با وی نشینم
9. ننگ آن خانه که مهمان ز سر خوان برود (حبیبم)… (به مناسبت اخراج مورگان شوستر آمریکایی از ایران)
10. از خون جوانان وطن لاله دمیده
11. باد فرح ‌بخش بهاری
12. بلبل شوریده فغان می کند
13. گریه را به مستی
14. از کفم رها
15. ترک چشمش ار فتنه کرد راست…
16. چه شورها
17. بماندیم ما، مستقل شد ارمنستان
18. شانه بر زلف پریشان زده ای به به به
19. رحم ای خدای دادگر کردی نکردی
20. امشب از آسیا، اروپا رفتی
21. جان برخی آذربایجان باد
22. امروز ای فرشتۀ رحمت، بلا شدی
23. «امیرزاده» گوید
24. از خراسان در اعصا
25. گریه کن (به مناسبت درگذشت کلنل محمد تقی‌خان پسیان)
26. ای دست حق پشت و پناهت بازآ (برای تعلقی که به سید ضیاء الدین داشت)
27. تا رخت مقید نقاب است
28. خون چو سرچشمۀ آب حیات است
29. روی دلکش، موی دیجور
30. رحم ای خدای دادگر کردی نکردی
31. «ژیان» هاف هافو شو هاف کن ببینم
32. باد خزانی، زد ناگهانی، کردآنچه دانی
33. گو به ساقی، کز ایاغی، ترکن دماغی
34. بهار نو رسید
35. بهار دلکش رسید و دل به جا نباشد

آلبوم هایی که در آنها آهنگهایی بر اساس آثار او ساخته شده است و یا ساخته هایش را تنظیم مجدد کرده اند:

• 1396 – آلبوم “تصنیف های عارف قزوینی” – فرید خردمند – ن: ماهور
• 1394 – عارف شیدا (صدیق تعریف) – پیمان بیگلر – ن: حوزه هنری
• … (در حال پژوهش)

آلبوم هایی که به یاد او ساخته شده است:

• 1357 – چاووش 1 (به یاد عارف) – محمدرضا لطفی – ن: کانون چاووش
• … ؟

• وی درباره تصنیف و تصنیف‌سازی عقیده داشت که تصنیف نباید تحریر داشته باشد تا مردمی که صدا و تحریر ندارند، بتوانند به راحتی از پس اجرای آن برآیند… عارف تمامی استعداد خویش را در موسیقی، خوانندگی و شاعری، وقف انقلاب می کند، رضازاده شفق که با عارف نزدیک بوده و مقدمه مبسوطی نیز بر دیوان او نهاده است می گوید:”در دوره انقلاب مشروطه هیچ قلم و هیچ نطقی نتوانست دل مردم را مانند سخنان عارف به لرزه درآورد. عارف از نخستین روزهای نهضت مشروطه در ایران، همراه ملت در مبارزه با آن روبرو بوده است.” همچنین سعید نفیسی تاریخ نگار معاصر که با عارف همنشین بود در ارتباط با او این چنین اظهار می کند: “این مرد گویی ماموریت و رسالت آسمانی داشت. هیچ سخنی مانند سخن او در دل ها راه نیافته و این همه بر سر زبان ها نگشته است. روح مردم ایران کاملا در دستش بود .” … (ایرنا)
• باید ادعا کرد که پس از گذشت شصت یا هفتاد سال هنوز اهنگسازی پیدا نشده است که با ذوق و لطافت عارف تصنیف بسازد.. یکی از علل عمده ی زیبایی تصنیف های او این است که خود هم شاعر و هم آهنگساز تصنیف هایش بوده است. سه تصنیف سازی که نام شان در تاریخ موسیقی جاودانه است (شیدا، عارف، امیرجاهد) دارای این خصوصیت بوده اند. عارف خود در این خصوص می گوید: ” طبیعت هنر داد بر من چهار/که آن چار در صفحه ی روزگار/ندادست و ندهد ازین پس دگر/به تنهایی آن چار بر یک نفر” عارف در این دو بیت اشاره به شعر، آهنگ، صدا و خط خود دارد… (کتاب: تصنیف های عارف)
• اهل ادب مایه ی شاعری او را کافی نمی دانند و بر او نقادی می کنند. حق هم دارند. وی را نمی توان شاعر بزرگ نامید، ولی تصنیف ساز ماهری است. در کلام و آهنگ او تأثیری بسزاست، چنان که بعضی از تصانیفش هرگز کهنه نخواهند شد. نغمه های زیبا و جمله های قشنگ و روش مطلوبی که در ساختمان این ترانه های به کار برده، تراوشی از یک ذوق بسیار لطیف است. یکی از خواص آهنگ های عارف، غم و اندوه است که سراسر تصنیف های او را فراگرفته و… (کتاب: سرگذشت موسیقی ایران (چاپ چهارم) – ص: 274)
• نخستین دوره جایزه ملی عارف با محور تصنیف و ترانه های ایرانی پاسداشت عارف قزوینی با تجلیل از برگزیدگان به کار خود پایان داد… در بخش آلبوم، آهنگ سازی و تصنیف، محمد جلیل عندلیبی از تهران اول شد، وحید کاکاوند از قزوین دوم و محسن فرید مهر از قزوین بترتیب دوم و سوم شدند… رونمایی از کتاب اخبار عارف قزوینی در مطبوعات از دوره قاجار تا عصر حاضر تالیف و پژوهش مهدی نور محمدی… اجرای گروه موسیقی ونداد با قطعاتی از عارف و آواز زیبای استاد علی اکبر شکارچی، اجرای کمانچه توسط استاد رضا پرویز زاده عضو هیئت داوران و هم خوانی گروه محمد جلیل عندلیبی از دیگر برنامه های این مراسم بود… این جشنواره با داوری استاد داریوش پیرنیاکان، همایون اسعدی، رضا پرویز زاده وسیامک جهانگیری برگزار شد… (خبرگزاری برنا)
• منابع: کتاب: دیوان عارف قزوینی (نسخه قدیمی) – گنجور – خبرگزاری ایرنا – کتاب: تصنیف های عارف – کتاب: سرگذشت موسیقی ایران – خبرگزاری برنا