علی اکبر شیدا
- متولد 1222 (شیراز) – 1285 تهران
- موسیقیدان، آهنگساز، ترانه‌سرا، خوشنویس
- تخلص: شیدا – مسرود علی (در پیوند با حلقه دراویش)
- پایه‌گذار تصنیف و ترانه به معنای امروزی
- نوازنده سه‌تار
علی اکبر، پسر “مرشد علی” در وضعیت سیاسی اجتماعی عجیبی بدنیا آمد؛ قائله‌ی “سید علی محمد باب” در شیراز برپا شد، محمدعلی شاه در گذشت، ناصرالدین شاه تاجگذاری شد، نه ساله بود که امیرکبیر به شهادت رسید و… از سوی دیگر در دورانی رشد کرد که سال‌های اوج جنبش ادبی “بازگشت” بود که گرایش به تصوف داشتند. در این اوصاف با انجمن ادبی نشاط آشنا شد که میرزاعبدالوهاب نشاط، راه اندازی کرده بود و شاعران بزرگی در آن پرورش یافتند. گرایش این انجمن مسلک فقر، درویشی، عرفان و ادیبانی چون حافظ و سعدی بود. اقتضای تصنیف‌سازی به کمک شیدا آمد تا از قید و بند ناخوشایند کلاسیک و جزم اندیشی‌های جنبش بازگشت رها شود و نوعی آزادی کلام پیدا کند.
و اما وضعیت موسیقی در آن زمان در حد مطربی و مجلس گرم‌کنی تنزل داشت. سه‌تار اما که تازه چندسالی از رواج نواختن آن به شکل امروزی که می‌شناسیم گذشته بود، تبدیل شده بود به ساز آهنگسازان و خلوت‌گزیدگان در محافل درویشان. اینگونه بود که شیدا از سویی در مسلک فقیرانه میراث پدر و از سویی در محافل غنی موسیقی درویشان، فضای تصنیف را دگرگون کرد. مضامین را از تاریخ و وقایع روز میگرفت با موسیقی ردیف ترکیب میکرد و اثری سرشار می‌آفرید. او به نسلی از موسیقیدانان بازگشته بود که هم شاعر بودند، هم نوازنده، هم آهنگساز.
به نظر می‌رسد توجه جدی به شیدا از زمان آغاز کار رادیو ایران (1319)- یعنی پس از درگذشتِ او – شروع می‌شود؛ رادیو به عنوان یک رسانه با مخاطب گسترده، نیازمند موسیقی مورد پسند همگانی بوده‌است. تصنیف‌هایی که شیدا ساخته بود و سبک کار او خیلی بهتر از سبک کار تصنیف‌خوانان معاصری بود که همراه درویش خان برنامه اجرا می‌کردند. بنابراین به سرعت مورد استقبال عامه قرار گرفت و در واقع استقبال مردم ایران بود که شیدا را دوباره به مرکز توجه در موسیقی معاصر رساند. از این دوره به بعد با همت روح‌الله خالقی، جواد معروفی، بزرگ لشکری و پرویز یاحقی و با صدای مرضیه، پوران، نادر گلچین، عبدالوهاب شهیدی، پروین و بعدها سیما مافیها، سیما بینا، پریسا و محمدرضا شجریان مجموعه‌ای از ترانه‌های ماندگار ایرانی بر اساس کارهای شیدا ساخته شد که یکی از مهم‌ترین گنجینه‌های موسیقی ایرانی محسوب می‌شود. تصنیف‌های مشهورش:
- الا ساقیا… (ابوعطا)
- امشب به بر من است و… (اصفهان)
- ای آیتی ز رویت… (چهارگاه)
- چشم بی سرمه… (شور)
- دوش که آن مه لقا… (افشاری)
- مرضیه… (شور)
- مولود نبی (سه‌گاه)
- دوش دوش که آن مه لقا…
- امشب شب مهتابه…
- تو مو می‌بینی…
- بت چین: ای مه من، ای بت چین…
- عشق تو آتش جانا زد بر دل من…
- ناوک مژگان: از نوک مژگان می‌زنی…
- دل شیدا: از غم عشقت دل شیدا شکست…
- کیه کیه در می‌زنه: عقرب زلف کجت با قمر… (شعر منصوب به ناصرالدین شاه)
- ماه غلام رخ زیبای توست…
- سرو خجل: ای که به پیش قامتت…
- شیدا کوشید ترانه را در محل واقعی خودش جای دهد و با سیمای واقعی خویش به مردم نزدیک کند. او ترانه را به کوچه‌ها و مجامع، بیش از پیش سرازیر کرد و بیش از هر کس دیگر آن‌را در دسترسی بیشترین مردم قرار داد. گرچه گاهی زبان شیدا، از نظر فنی ضعیف است ولی ترانه‌های وی که برخی از آنها نیز زبان‌شکسته دارند و با لغات عامیانه و روزمره ساخته شده‌اند بسیرا در اذهان مردم جای گرفته است. به هر روی شیدا به دلیل ابتکارت‌ش در ترانه‌های شاد و تنوع کار به ویژه فرم ترانه‌های‌ش جا دارد مورد ستایش و احترام فراوان قرار گیرد. گرچه آغازگر نبود، مقلد و پیرو هم نبود…(تصنیف‌های ایران زمین)
منابع: کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” – ویکی‌پدیا ؟؟– کتاب “تصنیف‌ها و ترانه‌های ایران زمین“
. . . . . . . . . . ما را در تکمیل مقالات یاری کنید . . . . . . . . . .
