هوهانس آبکاریان

• ویژگی ظاهری:

از منظر زیبایی ظاهری، هنوز که هنوز است، تار یحیی در میان تار همه اساتید و حتی آنها که به بهترین وجه الگوی یحیی را پیاده می‌کنند برای اهل فن قابل بازشناسی است.

برخی عقیده دارند که یحیی اولین نفری بود که تار را با شکل و شمایل امروزین آن ساخت. زمانی که تار به مرکز ایران وارد شد تا سال‌‌ها پس از آن، تار را به روش سینه‌ای می‌نواختند. یحیی با توجه به تغییر سبک نوازندگی تارهای خود را با شکل امروزی ساخت که برای قرار گرفتن روی پا بسیار بهتر بودند. از نظر تعادل تار یحیی یکی از بهترین تارهای ساخته شده است.

• ویژگی صوتی:

از منظر صدادهی نیز ساز یحیی بسیار دلنشین است و به قول استادان، تار یحیی با هر کوکی خوش می‌خواند. بالانس صدا در تار یحیی بی‌نظیر است، به گونه‌ای که پرده گردانی روی آن هر نوازنده‌ای را به شوق می‌آورد. به دلیل حالت خاص کاسه خرک به گونه‌ای روی پوست می‌نشیند که در مقایسه با سازهای دهانه پهن، فشار بیشتری به پوست وارد می‌شود. به همین دلیل طنین صدای تار یحیی بسیار بیشتر از سازهای دیگر است. در عین حال بم هم نمی‌خواند. در مورد تراش کاسه تار یحیی گفته‌اند که هنوز هیچ‌کس نتوانسته درون کاسه را به تمیزی و دقت یحیی خالی کرده و تراش دهد. مواردی نیز در خصوص عدد طلایی و ارتباط اندازه دهانه کاسه و نقاره و عمق کاسه در مورد یحیی ذکر شده است که بیشتر به نظر می‌رسد در حیطه همان افسانه‌ها بگنجد.

• گذر زمان و تار یحیی:

می‌گویند صبر و حوصله یحیی در آماده‌سازی چوب توت راز ماندگاری سازها و طنین خوش صدای آنها است. نقل شده که یحیی کنده‌های توت را در حاشیه زاینده‌رود می‌بسته تا آب به مرور زمان آوندها را از شیرابه خالی کند. سپس بعد سالی آنها را به نانوایی برده و سالی دیگر کنده‌ها در کنار تنور نانوایی خشک می‌شدند. سالی دیگر نیز در دمای کارگاه سپری می‌کردند و آن‌گاه زیر تیشه‌ استاد تارساز قرار می‌گرفتند. در روزگاری که کارساز به انبوه‌سازی رسیده است، این حکایت حتی اگر افسانه هم باشد جای تامل دارد.

هم‌اکنون گروهی از استادان هستند که اعتقاد دارند صدای تارهای جدید در آینده بسیار بهتر از تار یحیی خواهد شد. چه آنکه بخشی از صدای ساز در گذشت ایام و به دلیل قدیمی شدن آن بیرون می‌آید. از ساخت آخرین سازهای یحیی نزدیک به ۷۵سال می‌گذرد و به همین دلیل این سازها اکنون به اوج بلوغ صدادهی خود رسیده‌اند.

تار یحیی اگرچه اشرف تارها است و صدایی بی‌بدیل دارد اما تنها زیر دست و پنجه استادان است که جادوی تار یحیی در برابر دیگر تارها پدیدار می‌شود که گر انگشت سلیمانی نباشد، چه خاصیت دهد نقش نگینی…

• از دیگر ویژگیهای بارز یحیی نکته ای است که اساتید قبل و بعد از او کمتر به آن توجه داشته اند : یحیی اولین سازنده ای بود که از ابتدای کار روند کیفی ثابت و مستمری ( به اصطلاح امروز : استاندارد ) را برای خود در نظر گرفت. در عکس معروفی که از او در کارگاهش برداشته شده است در آن واحد تعداد نسبتاً زیادی تار در کارگاهش دیده میشود؛ شهرت و کیفیت تاریخی باعث شده است که بسیاری هر تار قدیمی را به یحیی نسبت دهند و سودجویانی به دنبال آن باشند تا از این نمد برای خود کلاهی دست‌وپا کنند. (ساز ایرانی)
• استاد حسین مسعود در کتاب هنرسازی می‌نویسد که در سال ۱۳۱۲ قیمت تار یحیی۴۰ تومان بوده است. در حالی که تار سایر استادان آن زمان از ۱۴ یا ۱۵تومان تجاوز نمی‌کرده است. تارهای معمولی بی‌نام و نشان نیز ۳ تا ۵تومان قیمت داشته‌اند. یحیی در ابتدا بی‌مهر می‌ساخته، اما تقلید و فروش تار به نام او باعث شد تا سرانجام مهر بیضی یحیی را بسازد و درون کاسه و زیر سیم گیر را مهر کند .او در کارهای سال‌های ۱۳۰۰ به بعد تاریخ و در برخی محل ساخت را نیز حک می‌کرد. (دنیای اقتصاد)
• در اندک بودن تارهای باقی‌مانده از یحیی نیز داستانی سینه به سینه نقل شده است. هر ساله آقاحسینقلی و میرزاعبدا… سفری به اصفهان کرده و از ساخته‌های یحیی آزمون به عمل می‌آوردند و تارهای ساخته شده‌اش را برای خود و شاگردان خریداری می‌کردند. می‌گویند هر سازی که مورد قبول و پسند این دو استاد نبوده توسط یحیی شکسته شده و به عنوان هیزم زیر اجاق قرار داده می‌شد.به همین دلیل هر آنچه که از استاد یحیی به یادگار مانده است، قابل اعتنا و خوش‌آواز است. بخش‌ آخر این داستان نیز ممکن است در طول نقل شدن سینه به سینه به آن افزوده شده باشد. (دنیای اقتصاد)
• منابع: دنیای اقتصاد – ساز ایرانی – پیمان آنلاین