ادیب خوانساری
- محمد اسماعیل ادیب خوانساری (نکیسا)
- متولد 1280 خونسار – ششم فروردین 1361 تهران
- موسیقیدان، ردیف‌شناس، خواننده، مدرس
- نخستین خواننده مرد رادیو ملی 1319
- مشاغل دیگر: کارمند بلدیه (شهرداری) – مدیرکل تلفنخانه شمیران
پدر «میرزا محمودبن‌ابی‌القاسم الخوانساری» که در دوران خود روحانی و خوشنویس برجسته‌‌ای بود، فرزند را تحت تعالیم زبان عربی و فارسی و مبانی فقه و اصول دینی، آموزش داد تا به نجف اشرف رهسپار شود و راه پدر را در پیش گیرد. در سنین نوجوانی به دلیل برخورداری از صدای زیبا، مؤذن مسجد شد. مطالعات او در آثار ادبی شعرای بزرگی نظیر حافظ، سعدی و مولانا اما مسیر زندگیِ او را به سمت و سوی دیگر برد. در پانزده سالگی آموختن ردیف آوازی را تحت نظارت عندلیب گلپایگانی آغاز کرد. در هجده سالگی برای یادگیری نکات و ظرایف مکتب آواز اصفهان نزد سیدعبدالرحیم‌اصفهانی به اصفهان سفر کرد که آغاز آشنایی وی با جلال تاج اصفهانی بود.
- 1300 – در محضر استاد نایب اسدالله – آشنایی با شیوه‌های متفاوت همراهی با ساز و آواز.
- 1301- در محضر استاد میرزا حبیب اصفهانی مشهوربه شاطر حاجی – از محبوب ترین چهره های مکتب آوازی اصفهان – و نیز در محضر میرزا حسین خضوعی (ساعت ساز) به تعلیم آواز پرداخت.
- 1302- با علاقه‌ای ویژه برای یادگیری فرهنگ و آداب رسوم مردم مناطق بختیاری و نواحی جنوبی ایران، عزم سفر کرد.
- 1303- مهاجرت به تهران و آشنایی با عده ای از موسیقی دانان نام آور آن دوران از جمله: درویش خان، حسین خان اسماعیل زاده، حبیب سماعی، مرتضی محجوبی، علی اکبر شهنازی، موسی معروفی، عبدالحسین شهنازی، مرتضی نی داوود و… این دوره طلایی فراهم ساز گردآوری اولین صفحه گرامافون در23سالگی باهمراهی نی‌نوازی مهدی نوایی، گردید.
- 1305- این سال آغازگر دومین دوره ضبط دوردوم صفحات گرامافون 78دور بود و از وی که درآن دوره جوان برومندی شناخته می‌شد دعوت به عمل آمد تادرکنار بزرگان موسیقی همانند: مرتضی محجوبی، موسی معروفی، حسین یاحقی که نوازندگانی صاحب نام بودند تعدادی ازصفحات موسیقی را ضبط کنند. این دوره همزمان با تاسیس جامعه باربد باهمراهی اسماعیل مهرتاش شد. از دیگر اتفاقات این سال اجباری شدن گرفتن شناسنامه و تعیین نام خانوادگی بود که نام خانوادگی خود را «نکیسا» برگزید. اما شهرت هنری او یعنی ادیب خوانساری همواره همراه او بود لذا در اواخر سال 1315شمسی نام خانوادگی خود را از «نکیسا» به همان نام هنری خود یعنی «ادیب خوانساری »تغییر داد.
وی از سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اصفهان و گاهی در تهران به سر می‌برد. اما در سال 1309 با ورود به خدمات دولتی و استخدام در بلدیه یا همان شهرداری امروزی در تهران ماندگار شد. با اینکه در سال 1314 انتقالی به بلدیه اصفهان گرفت، دو سال بعد دوباره به تهران برگشت و به مدت دو سال به عنوان مدیر کل تلفنخانه شمیران منصوب شد. در سال 1319 همزمان با تاسیس رادیو ملی، دعوت به کار شد. در 1332 از رادیو کناره گیری کرد و دو سال بعد به دعوت برنامه گلها دوباره بازگشت. در سال ۱۳۴۰ از شهرداری تهران بازنشسته شد و از آن پس بیشتر بر فعالیت‌های موسیقایی از جمله ضبط موسیقی و آموزش موسیقی به جوانان پرداخت.
تدریس و شاگردان:
- ادیب خوانساری مدتی در مدرسه عالی موسیقی روح‌الله خالقی به تدریس آواز مشغول شد که از جمله احمد ابراهیمی از شاگردان ایشان در این مدرسه بود.
- با پایه‌گذاری مرکز حفظ و اشاعه موسیقی توسط داریوش صفوت در سال ۱۳۴۹ از وی نیز برای تدریس آواز دعوت به عمل آمد اما خوانساری به دلیل کسالت نپذیرفت. وی از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵ اما، آموزش آواز و ردیف آوازی را به تعدادی از هنرجویان رادیو در محل رادیو آغاز کرد. از افرادی که به طور مستقیم از دانش و تجربه ادیب بهره گرفته‌اند، می‌توان به حسن کسایی، هنگامه اخوان و فخری ملک‌پور اشاره کرد، محمدعلی گلپایگانی(محمد گلریز) برادر کوچکتر اکبر گلپایگانی(گلپا) نیز از آموزش‌های ادیب استفاده بسیار برده است.
آثار او در صفحات گرامافون ۷۸ دور(صفحات سنگی)، آثار رادیویی، آوازها و تصانیف همراه با ساز و ارکستر و تعداد بیشماری ضبط‌های خصوصی و خانگی به‌جا مانده‌است. از آوازهای محلی بختیاری (اجرا شده باارکستر انجمن موسیقی ملی) “شلیل و خون دل” قابل ذکر است، ادیب خوانساری دربرنامه برگ سبز و گل‌های جاویدان هم چندین اجرا داشته‌است.
صفحات گرامافون ۷۸ دور در این سالها ضبط شده و نشر پیدا کرده‌اند. عناوین و آثار استاد ادیب در این حلقه‌ها در دستور کار پژوهش است.
- 1306 – توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران
- 1308 – توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران
- 1309 – توسط کمپانی بایدافون، تهران
- 1326 – توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران
اجراهای خصوصی:
- ؟ – آواز مثنوری – همراه جلیل شهناز(تار)، حسن کسایی(نی) – در سه‌گاه و ماهور
- ؟ – عهد و پیمان – همراه مهدی خالدی(ویولن) – در آواز بیات ترک
- 1334 – صبح قیامت – همراه با منوچهر همایون‌‌پور، ابوالحسن صبا، حسن کسایی، حسین تهرانی – در آواز افشاری
- 1357 – اجرای خصوصی به مناسبت بزرگداشت نصرت عبادی درآواز شوشتری باهمراهی احمدعبادی، حسن کسایی، محمدرضاشجریان.
آلبوم‌های منتشر شده:
- 1383- موسیقی آوازی ایران (ردیف آوازی ادیب خوانساری)- ماهور
- 1398 – تصنیف در دوره پهلوی اول – اجرای اساتید – ماهور
- 1383- به پاس نیم قرن فعالیت هنری فرامرز پایور (سه‌گاه) – ماهور
- ؟ – آوازهای گمشده – اجرای اساتید – ؟
آثار منتشر شده درباره‌ی او:
- کتاب “ادیب خوانساری: آوای جاویدان ایران” – ن:هنرو اندیشه
- برخی از دوستان ادیب همانند مرحوم سید حسن کسایی و دکتر ساسان سپنتا، معتقدند آثار ضبط شده ادیب خوانساری موجود در آرشیو رادیو، توسط مشیر همایون شهردار، رییس وقت موسیقی رادیو به دلیل کدورت قدیمی با وی پاک شد و از بین رفت و به این ترتیب گنجینه مهمی از موسیقی اصیل ایرانی نابود شد. اما در مقابل امین‌الله رشیدی، در کتاب خاطراتش نوشته است که این ماجرا را با مشیرهمایون در میان گذاشته و او این مسئله را تکذیب کرده است. (همشهری)
- حسن کسایی از هنرمندانی بود که آثار خصوصی و رادیویی زیادی با ادیب دارد. وی در سال های ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۵ به مدت یک سال در تهران و در خانه ادیب بود و از وی درس می‌گرفت. کسایی پس از اینکه به اصفهان بازگشت، این شعر را برای ادیب خوانساری سرود: اگرچه در همه آفاق شهره‌ام به هنر/کنون چه چاره که هستم به شهر خویش غریب/مرا ز خطه ری خاطرات شیرینیست/که روزهای خوشی بود در حضور ادیب (ایرنا)
- او برای هنرش قدر و منزلت زیادی قائل بود، خودش در این باره می‌گوید: «هیچگاه از شخصی در برابر خواندن نوا پول نگرفته‌ام؛ زیرا این کار را دون شخصیت یک هنرمند می‌دانم.» (ایرانا)
- منابع: خبرگزاری ایرنا – گیسوم – تاریخ مردم خوانسار – همشهری آنلاین
. . . . . . . . . . ما را در تکمیل مقالات یاری کنید . . . . . . . . . .
