محمدرضاشجریان
- متولد اول مهرماه 1319 مشهد
- درگذشت: 17 مهرماه 1399 (آرامگاه فردوسی)
- نام مستعار: سیاوش بیدکانی (تا سال 1350)
- موسیقیدان، ردیفشناس، نوازنده، مدرس
- خسرو آواز ایران، خوشنویس، قاری، باغبان
- مُبدعِ ساز: دل و دل، صراحی، شهآشوب، تندر، ساغر و…
- ساز تخصصی: سنتور
- تاسیس شرکت دلآواز 1356
- مشاغل دیگر در: آموزش و پرورش، منابع طبیعی
پدر از قاریان و مدرسان معروف مشهد بود، آواز میدانست اما تمایل نداشت فرزندش آواز بخواند! محمدرضای کوچک به عنوان بهترین شاگرد پدر به خاطر صوت زیبایاش در اکثر جلسات قرآنی شرکت میکرد و چشم و چراغ محافل بود. مادر اما همراه بود و یکی از دوستان پدر هم که آواز میدانست به او تعلیم میداد. آقای “جوان” معلم او در دبیرستان بود که موسیقی درس میداد و حتی زمانی که دانشسرا میرفت نیز دور از چشم پدر از آموزش ایشان بهرهمند میشد. در دورهی دانشسرا در روستایی خارج از شهر و تنها زندگی میکرد تا اینکه دوستش یک سنتور – برای او برد و او شبها در تنهایی ساعتها مشق سنتور میکرد. وقتی به شهر باز میگشت هم دور از چشم پدر (ساز در خانه ممنوع بود) از هر فرصت برای نواختن استفاده میکرد تا اینکه موفق شد ساز را یواشکی به خانه ببرد. حولهای روی سنتور میکشید تا پدر متوجه نشود، احترام حفظ شود و اسباب ناراحتی پیش نیاید. و اما ادامهی مسیر به شکل حرفهای:
- 1340- تمرینهایاش را همچنان با شنیدن برنامههای رادیو، بخصوص برنامهی گلها پیش میبُرد که با جلال اخباری(سنتورنواز در رادیو خراسان) آشنا شد و آموختن نت و فراگیری سنتور را نزد او آغاز نمود و همزمان سنتورسازی را نیز شروع کرد.
- 1346 – برای تدریس از مدارس مشهد به مدارس تهران منتقل شد و این آغاز فعالیت در رادیو ملی بود؛ با ضبط قطعهای همراه با سیروس حدادی(فلوت) نزد زندهیاد داوودپیرنیا رفت (مسئول وقت برنامهی گلها) که این دیدار به ضبط اولین قطعهی رادیوییِ او در آواز افشاری همراه با رضاورزنده انجامید: برگ سبز 216 – از این سال تا سال 1350 در رادیو با نام مستعار “سیاوش بیدکانی” حضور داشت. این سفر به تهران سبب آشنایی و ارتباط با استادان زمان گردید، بزرگانی نظیر: اسماعیل مهرتاش، احمد عبادی و…
- 1347 – انتقال از آموزش پرورش به وزارت منابع طبیعی – راه یابی به کلاس خط استاد میرخانی که در کمانچه نوازی نیز سرآمد بود.
- 1350 – آشنایی با استاد فرامرز پایور و مشق سنتور و آموزش ردیف آوازی صبا نزد ایشان.
- 1351- شروع برنامه گلهای تازه توسط هوشنگ ابتهاج و آغاز همکاری – همزمان فراگیری ردیف آوازی و تصانیف قدیمی نزد استاد دوامی.
- 1352- آشنایی با استاد نورعلی برومند و فراگیری شیوه آوازی استاد طاهرزاده نزد ایشان در مرکز حفظ و اشاعهی موسیقی که موجب آشنایی وی با دیگر هنرجویان مرکز شد: محمدرضالطفی، ناصر فرهنگفر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و…
- 1353- سفر برای کنسرتها به هند، پاکستان، افغانستان با استاد احمد عبادی.
- 1354 – مأموریت رادیو تلویزیونی برای کنسرتهای فروردین ماه در ایالات مختلف آمریکا – انتقال از وزارت منابع طبیعی (به عنوان مامور خدمت) به رادیو – قطع ارتباط با مرکز حفظ و اشاعهی موسیقی – ادامهی درس آواز در منزل استاد برومند.
سالشمار اجراها و آلبومهای موسیقی (در حال پژوهش):
- 1351- شروع برنامه گلهای تازه در رادیو (هوشنگ ابتهاج) و برگزاری کنسرتهای شمال ایران همراه منصور صارمی و دیگر هنرمندان.
- 1353- اجراهای خارج از کشور همراه با استاد عبادی و سپس همراه با تیم ارتباطات امور خارجی.
- 1354- آلبوم رباعیات خیام – ن:ماهور
- 1355 – اجرا در جشنواره توس (چاووش 9)
- 1355- جشن هنر شیراز (راستپنجگاه)
- 1356 – جشن هنر شیراز (همراه گروه شیدا – برنامه نوا)
- 1356 – چاووش 1 ( به یاد عارف)
- 1357 – گلبانگ شجریان
- 1357- چاووش 2
- 1358 – اجراهای خولت گزیده، پیغام اهل راز، آخرین کنسرتها با گروه پایور (رودکی)، کنسرت با گروه شیدا (رودکی، دانشگاه ملی)
- 1358 – پیوند مهر
- 1358 – جان جان (چاووش9)
- 1358 – چاووش 7
- 1358 – راز دل(خون جوانان وطن)
- 1358- سپیده (چاووش6)
- 1359 – آذرستون – اجرای خصوصی همراه با محمد موسوی
- 1359- اجرای ساز قصهگو، خلوت گزیده، عشق داند (ابوعطا)
- 1359- انتشار نوار موسیقی پیغام اهل راز (راز دل و انتظار دل)
- 1361 – کنسرت سفارت ایتالیا همراه با مشکاتیان و فرهنگفر
- 1362 – اجرای همایون مثنوی با منصور صارمی
- 1362- اجرای چهارگاه با فرهنگ شریف
- 1363- سایه بید (اجرای خصوصی- سیرجان/بیات ترک و شور)
- 1364 – بیداد
- 1364- آستان جانان
- 1365 – سرّ عشق(ماهور)
- 1365 – ضبط 10 آواز همراه با ویولن حبیبالله بدیعی (مونیخ)
- 1365- نوا (مرکبخوانی)
- 1366- آغاز کنسرتها در اروپا پس از انقلاب – همراه با گروه عارف و اجراهای موسیقی “دود عود” و “دستان” و…
- 1367 – اجرای سه شب کنسرت بزرگداشت حافظ (رودکی)
- 1367 – آلبوم دستان
- 1368 – انتشار آلبوم دود عود
- 1368- کنسرت به دعوت شهردار بارسلون در اسفندماه
- 1368- کنسرتهای بهاره همراه با پیرنیاکان و…
- 1368- کنسرتهای پاییزه همراه با گروه عارف
- 1369 – دل مجنون
- 1369- سفر به تاجیکستان، کنسرت در کاخ باربد (پرده برداری از پیکرهی باربد)، کنسرتهای آمریکا همراه پیرنیاکان و اجرای سرو چمان، پیام نسیم، دل مجنون و برگزاری کنسرت برای زلزلهزدگان رودبار در لوسانجلس.
- 1370 – پیام نسیم
- 1370 – انتشار خلوت گزیده
- 1370 – سرو چمان
- 1370 – کنسرتهای پارک ارم و فرهنگسرای بهمن، کنسرتهای چهلستون اصفهان، کنسرتهای اروپا (سرو چمان: آمریکا و سوئیس)، اجرای دلشدگان، آسمان عشق.
- 1370- دل مجنون
- 1371 – آسمان عشق
- 1371 – دلشدگان
- 1372 – کنسرت اروپا همراه با محمدرضا لطفی و مجید خلج.
- 1373 – اجرای قاصدک در کنسرتها دور اروپا
- 1373- دیلمان – ن: کانون پرورش فکری
- 1374 – جان عشاق
- 1374 – چشمه نوش
- 1374 – گنبد مینا
- 1374 – یاد ایام
- 1374- پیام اهل دل (همایون مثنوی)
- 1374- کنسرت شهرهای ایران همراه گروه آوا، کنسرت پاییزی اروپا با محمدرضا لطفی، اجرای چشمه نوش در فرانسه. اجرای در خیال.
- 1375 – اجرای رسوای دل در دبی – آلبوم؟
- 1375- انتشار “ساز قصه گو” (سه گاه در انتشار مجدد آلبوم پیغام اهل راز)
- 1375- در خیال
- 1376 – اجرا و انتشار شب وصل
- 1376 – اجرا و انتشار معمای هستی در کلن آلمان
- 1376 – انتشار رسوای دل
- 1376 – کنسرت وزارت کشور همراه گروه آوا شهریورماه.
- 1376- عشق داند (انتشار کنسرت ابوعطا – سفارت آلمان 1359)
- 1376- کنسرتهای پاییزی دور اروپا همراه با داریوش طلایی، اجرای شب، سکوت کویر
- 1377 – چهره به چهره
- 1377- راست پنجگاه
- 1377- شب، سکوت، کویر
- 1377- کنسرتهای تهران، اصفهان (به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی – باغموزه چهلستون) و دور اروپا با گروه آوا، کنسرت شهریور ماه در آمریکا، اجرای آرام جان
- 1378 – آرام جان – در کتاب خسرو خوبان
- 1378 – به یاد پدر 2،1 (تلاوت سورههای قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل + ربنا)
- 1378 – بوی باران
- 1378- آهنگ وفا
- 1378- کنسرت ماهور و افشاری به نفع دانشآموزان هشتگرد، اجرای آهنگ وفا.
- 1379 – انتشار کتاب راز مانا (زندگی، دیدگاه و آثار استاد)، اجرای نوا و “داد و بیداد” (زمستان است)، بی تو به سر نمیشود در کنسرتهای اروپا، آمریکا و کانادا.
- 1380 – زمستان است (موسیقی فیلم)
- 1381 – فریاد
- 1381- بی تو به سر نمیشود
- 1381- کنسرتهای راستپنجگاه و مرکبخوانی دور آمریکا و کانادا، انتشار شماره ویژهی محمدرضا شجریان در نشریه دفتر هنر – شماره 15 در کالیفرنیا. انتشار کتاب “لطیفه نهانی – ن: ماهور” و کتاب “شور ترانه – ن: اشاره”.
- 1382 – کنسرت همنوا با بم به نفع زلزلهزدگانِ بم
- 1382- شرکت در فستیوال موسیقی مقدس مراکش، کنسرت در تئاتر دولاویل پاریس، فلورانس، بارسلون، لندن. نامزدی جایزه گرمی برای “بیتو به سر نمیشود”، پیشنهاد و اقدام به ساخت باغ بزرگ هنر بم.
- 1383 – جام تهی
- 1384- کنسرت دور اروپا، کنسرت وزارت کشور (ساز خاموش و سرود مهر)
- 1385 – سرود مهر
- 1385- تشکیل کارگاه آواز، کنسرت با گروه آوا در پاریس.
- 1385- ساز خاموش
- 1386- غوغای عشقبازان
- 1387 – کنسرت رندان مست و مرغ خوشخوان – وزارت کشور با گروه شهناز.
- 1388 – آه باران (در فرم و فضای موسیقی گلها)
- 1388 – رندان مست (همایون)
- 1388 – زبان آتش (تکآهنگی در آواز دشتی)
- 1389 – کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی
- 1390 – مرغ خوشخوان (آهنگهای کنسرت تهران 87)
- 1390- کنسرت همراه با گروه شهناز در لندن (پخش از تلویزیون ملی؟)
- 1392- رنگهای تعالی (اجرای استودیویی کنسرت همراه برادران پورناظری و نوازندگان مختلف جهان. بیشتر سازهای این کنسرت از سازهای ابداعی خود استاد هستند.
- 1395- طریق عشق (اجرا و ضبط سال 67 همراه گروه عارف)
- 1398 – خراسانیات (اجرا و ضبط سال 65 همراه گروه عارف)
موسیقیِ فیلم:
- 1371- دلشدگان – علیحاتمی
- 1381- ابجد – ابوالفضل جلیلی
- 1380 – زمستان است – رفیع پیتز
آلبومهایی که خارج از کشور منتشر شد:
- 1992- خزان، بهاردلکش، بتچین (ن: کالتکس)
- 2005- آهنگهای طلایی (ن: کالتکس)
آثار خصوصی محمدرضا شجریان که انتشار رسمی نداشتند (در حال پژوهش):
- ؟ – شب سیاه – اجرای خصوصی همراه با شهرام ناظری
- ؟ – طلوع محمد – اثری از مهدی سهیلی
- ؟ – در سوگ بنان – اجرای خصوصی همراه با دادبه و موسوی
- 1382- نامزدی گرمی 2003- بی تو به سر نمیشود.
- 1384 – نامزدی گرمی 2005 – آلبوم فریاد
- 1385 – نشان موتزارت – سازمان یونسکو در 16 ژانویه 2007 (همزمان با کنسرت پاریس به مناسبت بزرگداشت مولانا و صلح جهانی.)
- 1387 – جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار- سازمان یونسکو (پاریس)
- 1388 – منتخب NPR (رادیوی عمومی ملی) – پنجاه صدای برتر جهان در سال 2010
- 1389 – جایزه بیتا – سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی – دانشگاه استنفورد آمریکا
- 1393- نشان شوالیه ملی لیاقت – سفارت فرانسه در تهران
- 1394- بخش صدای استاد شجریان در آهنگ “دلشدگان” در جشنواره فیلم کن 69
- 1396- نشان عالی هنر – جشنواره بینالمللی هنر برای صلح
- 1398- جایزه ویژه “خداوندگار موسیقی” – جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان
- 1399- مدال خلاقیت – سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو)
- 1358 – دعای ربنا: ادبیات کهن ایران به واسطه شاعرانی چون سنایی، عطار نیشابوری، مولانا، حافظ و دیگر بزرگان همواره ماه رمضان را پاس داشته و موسیقی ایرانی نیز که بخشی جدایی ناپذیر از ادبیات است، در همین راستا حرکت کرده است. از سویی دیگر موسیقی ایرانی با تنوع در دستگاهها و گوشهها این قابلیت را دارد که ادعیه و اشعار عرفانی و مذهبی را با ابراز خلاقیتها و نوع آوریها شنیدنیتر کند و حاصل این تلاشها، آثاری است که همچنان شنیدنی و خاطرهانگیز هستند. نمونه بارز این توجهات خوانش دعای ربنا با صدای استاد محمدرضا شجریان است. (ایلنا)
- همانطور که خود بارها گفته است، در شکلگیریِ بینش هنریاش که همسو با مردم و انسانیت بود، متأثر بود از استاد غلامرضا دادبه با نام هنری جهانسوز دشتی. (خبرگزاری فرهنگ و ارشاد بوشهر)
- نخستین نمایشگاه سازهای ابداعی محمدرضا شجریان در اردیبهشتماه سال 1390 و دومین نمایشگاه در شهریورماه 1392 به کوشش موسسه فرهنگی هنری «دلآواز» در خانه هنرمندان برگزار شده و مورد توجه موسیقیدانان و اهالی فن قرار گرفته که البته انتقادهایی را نیز در پی داشت. شجریان در این نمایشگاه بیش از ده سنتور داشت که با 14 یا 16 ساز دیگر رونمایی شدند. در میان سازهای ابداع شده توسط وی سنتور سهم بیشتری دارد و دلیلش تخصص این هنرمند در زمینه شناخت و تسط بر نحوه نوازندگی این ساز زهی است. (تمام سازهای ابداعی استاد شجریان – ایلنا)
- منابع: کتاب “هزارگلخانه آواز” – کتاب “خسرو خوبان” – خبرگزاری بوشهر – خبرگزاری ایلنا – خبرگزاری ایرنا
. . . . . . . . . . ما را در تکمیل مقالات یاری کنید . . . . . . . . . .